Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni, ul. Zakręt do Oksywia 10

Obsługa komunikacyjna Oksywia przez trolejbusy

30 października 2024 r. minęło 75 lat od uruchomienia komunikacji trolejbusowej do Oksywia. Pierwsza linia trolejbusowa powstała na trasie od pl. Konstytucji do Oksywia Dolnego. W szczytowym okresie rozwoju komunikacji trolejbusowej w obsłudze Oksywia, w latach 1964-1967, funkcjonowały 4 linie trolejbusowe. Trasy dwóch linii obejmowały okrężnie Oksywie Dolne i Oksywie Górne. Najdłuższa linia łączyła Oksywie z Małym Kackiem. W 1972 r. rozpoczął się proces zastępowania komunikacji trolejbusowej w obsłudze Oksywia komunikacją autobusową, który został zakończony likwidacją ostatniej linii trolejbusowej w dniu 25 lutego 1973 r.

Początki komunikacji trolejbusowej do Oksywia

30 października 1949 r. oddano do eksploatacji zasilaną przez rozbudowaną podstację Grabówek i podstację Dworzec [Główny PKP] sieć trakcyjną poprowadzoną od ul. Świętojańskiej przez ulice 10 Lutego i Dworcową do pl. Konstytucji, dalej ul. Okrężną (obecnie ulice Wiśniewskiego i Śmidowicza) do nowej pętli Oksywie Dolne, zlokalizowanej przy Komendzie Portu Wojennego u zbiegu ul. Okrężnej z ul. Arciszewskich. Na tej trasie przekazano do użytkowania także dwie kolejne, nowe pętle: Plac Konstytucji i Obłuże Stacja Pomp (zlokalizowaną przy ul. Nasypowej) oraz dwutorowy łącznik sieci trakcyjnej między ulicami Świętojańską i 10 Lutego, umożliwiający trolejbusom jadącym z zajezdni w Redłowie skręt z ul. Świętojańskiej w ul. 10 Lutego, a także skręt w przeciwnym kierunku. Tego samego dnia na nową trasę z pl. Konstytucji ul. Okrężną do Oksywia Dolnego wyjechały trolejbusy linii 24. W związku z tym, iż w momencie uruchomienia linii 24 przy pl. Konstytucji nie istniały budynki pocztowe, trasa linii od Dworca Głównego PKP do wiaduktu przy skrzyżowaniu z ul. Polską przebiegała bezpośrednio wzdłuż linii kolejowej, natomiast odcinek „portowy” ul. Okrężnej poprowadzony był w centralnym miejscu dzisiejszego Bałtyckiego Terminala Kontenerowego i łączył się bezpośrednio z ul. Nasypową. Pierwszy kurs na linii 24 w relacji pl. Konstytucji – Oksywie Dolne zaplanowano na godz. 5.05, a ostatni na godz. 23.25, z kolei pierwszy odjazd z Oksywia Dolnego w kierunku pl. Konstytucji przewidziano na godz. 5.35, natomiast ostatni na godz. 23.55. Częstotliwość funkcjonowania linii ustalono na 20 minut. Dodatkowo w godz. 5.15-8.30 oraz 13.00-19.00 zwiększono częstotliwość kursowania trolejbusów linii 24 do 10 minut, uruchamiając dodatkowe kursy w skróconej relacji z pl. Konstytucji do pętli Obłuże Stacja Pomp. Na linii 24 obowiązywały następujące przystanki: Plac Konstytucji (przystanek początkowy i końcowy u zbiegu ul. Okrężnej z pl. Konstytucji), Wiadukt I (przy skrzyżowaniu ul. Okrężnej z ul. Czechosłowacką), Zakłady Gumowe (pomiędzy wiaduktami I i II), Wiadukt II (przy skrzyżowaniu ul. Okrężnej z ul. Energetyków, Gołębia (przy skrzyżowaniu ulic Okrężnej i Gołębiej), Obłuże I (na wysokości Obłuża), Obłuże II (przed przejazdem kolejowym na linii Gdynia – Oksywie), Obłuże Stacja Pomp (przy skrzyżowaniu ul. Okrężnej z ul. Nasypową), Żeglarzy (przy skrzyżowaniu ul. Okrężnej z ul. Żeglarzy), PKP Gdynia Port Oksywie (przy skrzyżowaniu ulic Okrężnej i Grudzińskiego) oraz Oksywie Dolne (przystanek początkowy i końcowy u zbiegu ulic Okrężnej i Arciszewskich).

W noce sylwestrowe 1949 i 1950 r. uruchamiana była nocna linia trolejbusowa 240 z pl. Konstytucji do Oksywia Dolnego trasą dziennej linii 24; w Sylwestra 1949 r. z częstotliwością co 30 minut, brak natomiast informacji o częstotliwości linii 240 w Sylwestra 1950 r.

Linię 24 na początku jej funkcjonowania obsługiwały trolejbusy wprowadzone do eksploatacji w gdyńskiej komunikacji trolejbusowej w latach 1943-1949, zarówno jako nowe, jak i używane. Potencjalnie były to wozy: Henschel-AEG, Henschel-Schumann, Mercedes-Benz, Büssing 400T, Büssing 800T, Büssing 900T, Fiat-Tallero, Fiat-Breda, Alfa-Romeo, Vetra VBRh oraz JaTB-2, Trudno jednoznacznie stwierdzić, które z wyszczególnionych marek trolejbusów obsługiwały faktycznie linię 24. Z dokumentacji fotograficznej wynika, że na pewno były to pojazdy marki Henschel-AEG, Büssing, Fiat-Breda i Alfa-Romeo. Natomiast z materiałów prasowych wynika, że na linii 24 były również eksploatowane trolejbusy Vetra.

Zwiększeniu zdolności przewozowej trolejbusów w gdyńskiej komunikacji miejskiej służyły przyczepy doczepiane do pojazdów marki Henschel i Büssing. W początkowym okresie funkcjonowania linii 24 było ich 5. Z informacji prasowej z 1954 r. wynika, że w przyczepach upatrywano możliwość usprawnienia komunikacji do Oksywia. Brakuje jednak dokumentacji, na podstawie której można byłoby stwierdzić, w jakim zakresie były one wykorzystywane na linii 24.

 Funkcjonowanie komunikacji trolejbusowej do Oksywia w latach 50.
 i na początku lat 60.

 W połowie lat 50. oddano do eksploatacji nową pętlę trolejbusową na Oksywiu Dolnym na wysokości stacji PKP Gdynia Port Oksywie przy dzisiejszej ul. Grudzińskiego i jednocześnie zlikwidowano pętlę przy Komendzie Portu Wojennego; zdemontowano także sieć trakcyjną na ul. Marchlewskiego na odcinku od ul. Grudzińskiego do dotychczasowej pętli i na samej pętli. Na nowej pętli Oksywie Dolne usytuowano przystanek końcowy i początkowy.

 Od 24 marca 1956 r. trolejbusy linii 24 na trasie z pl. Konstytucji do Stacji Pomp wsparły autobusy kursujące na nowo uruchomionej linii 117 z pl. Kaszubskiego do Oksywia Górnego, do placyku przy ul. Muchowskiego, na którym autobus zawracał cofając się w ul. Arciszewskich.

5 listopada 1956 r. na linii 24 wprowadzony został przystanek „na żądanie” na ul. Marchlewskiego obok ówczesnego budynku Polskich Linii Oceanicznych, kilkaset metrów za przystankiem Wiadukt I w kierunku Oksywia.

W 1958 r. pojawiły się informacje prasowe o planowanej radykalnej poprawie obsługi komunikacyjnej Oksywia dzięki połączeniu kolejowemu Gdynia – Chylonia – Oksywie, które miało odciążyć linię 24 na tyle, że trolejbusy tej linii mogłyby kursować nawet co 40 minut, a tylko w godzinach szczytu – co 20 minut.

Od sierpnia 1959 r. WPK GG zapowiedziało zwiększenie częstotliwości kursowania trolejbusów na linii 24 do 8 minut w godzinach szczytu, z wykorzystaniem 6 pojazdów. W 1960 r. w informatorze wydanym wraz z planem Gdyni przez Miejski Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki przedstawiono pierwsze i ostatnie godziny odjazdów na poszczególnych funkcjonujących gdyńskich liniach trolejbusowych. W rozkładzie jazdy linii 24 skrajne kursy z pl. Konstytucji ustalone zostały na godz. 4.45 i 23.52, natomiast z Oksywia Dolnego na godz. 5.05 i 0.12.

4 grudnia 1961 r. w związku z rozpoczęciem zasadniczej przebudowy układu drogowego na pl. Konstytucji wyłączono z eksploatacji i zdemontowano sieć trakcyjną na pętli Plac Konstytucji w dotychczasowym kształcie. Brakuje dokumentacji świadczącej o miejscu i sposobie zawracania trolejbusów linii oksywskiej w okolicach objętego przebudową pl. Konstytucji. Sieć trakcyjna linii 24 do Oksywia aż do 30 czerwca 1962 r. nie miała połączenia z pozostałym układem gdyńskiej sieci trakcyjnej, czego konsekwencją była konieczność codziennego dwukrotnego (rano i wieczorem) holowania trolejbusów z pl. Kaszubskiego w okolice pl. Konstytucji i z powrotem dla zapewnienia obsługi linii oksywskiej.

W 1958 r. na linii 24 zaczęto wykorzystywać nowe trolejbusy marki Škoda 8Tr, które stopniowo zastępowały najstarsze dotychczas eksploatowane wozy różnych marek. Były to nowoczesne trzydrzwiowe pojazdy, które mieściły 80 pasażerów. W latach 1958-1961 weszły do eksploatacji łącznie w Gdyni 42 Škody 8Tr.

15 stycznia 1962 r. przekazano do użytkowania częściowo przebudowany dla potrzeb linii oksywskiej układ sieci trakcyjnej wokół ronda na pl. Konstytucji. Na nowej pętli Plac Konstytucji przystanek końcowy linii 24 usytuowano przy jezdni z kierunku Oksywia przed rondem na wysokości późniejszej dyspozytorni WPK GG, a przystanek początkowy – przy jezdni w kierunku Oksywia za rondem na tej samej wysokości.

1 grudnia 1962 r. uruchomiono nową, samoobsługową (bez obsługi konduktorskiej) linię trolejbusową 27, funkcjonującą na trasie z pętli w Małym Kacku do Oksywia Dolnego przez ul. Wielkopolską, al. Zwycięstwa, ul. Świętojańską, 10 Lutego, Dworcową i Marchlewskiego, tylko w dni powszednie w godzinach szczytów przewozowych z częstotliwością co 9-10 minut. Prawo korzystania z przejazdu trolejbusami linii 27 przysługiwało wyłącznie posiadaczom biletów miesięcznych i ulgowych kart podstawowych 60-przejazdowych na trasie oznaczonej na bilecie.

Rozszerzenie zakresu obsługi komunikacyjnej Oksywia przez trolejbusy

23 maja 1964 r. przekazano do eksploatacji nowy, zasilany przez podstację Grabówek, odcinek jednotorowej (ale dwukierunkowej) sieci trakcyjnej w ciągu ulic Nasypowej (od pętli Obłuże Stacja Pomp), Bosmańskiej, Dąbka, Arciszewskich i Marchlewskiego do pętli Oksywie Dolne. Niestety brakuje informacji na temat połączenia jednotorowej sieci trakcyjnej prowadzącej przez Oksywie Górne z dwutorową siecią trakcyjną w okolicach pętli Obłuże Stacja Pomp oraz pętli Oksywie Dolne. Na nowym odcinku trasy uruchomiono okrężną linię trolejbusową 28 z obsługą konduktorską. Do godz. 12.30 funkcjonowała ona w relacji pl. Konstytucji – Oksywie Dolne – Oksywie Górne – pl. Konstytucji, natomiast po godz. 12.30 trolejbusy wykonywały pętlę na Oksywiu w przeciwnym kierunku. Na Oksywiu Górnym obowiązywały następujące przystanki (dotychczasowej linii autobusowej 117 zlikwidowanej z dniem uruchomienia linii 28): Zielona (przy skrzyżowaniu ul. Bosmańskiej z ul. Zieloną), Alzacka (przy skrzyżowaniu ul. Bosmańskiej z ul. Alzacką), Płk. Dąbka (przy skrzyżowaniu ul. Bosmańskiej z ul. Dąbka), Oksywie Górne (na ul. Dąbka przy skrzyżowaniu z ul. Muchowskiego) oraz Arciszewskich (na ul. Arciszewskich przy bramie jednostki wojskowej).

 6 lipca 1964 r. WPK GG wprowadziło zmiany w obsłudze komunikacyjnej Oksywia Górnego: na jednotorowej sieci trakcyjnej na ul. Bosmańskiej (na wysokości przystanku Alzacka) zainstalowano tzw. mijankę, umożliwiającą wymijanie się trolejbusów jadących w przeciwnych kierunkach bez konieczności odłączania od sieci odbieraków jednego z nich
(brakuje informacji na temat rozwiązania technicznego mijanki). Na tak przebudowanej sieci trakcyjnej linia 28 funkcjonowała całodziennie z pl. Konstytucji do Oksywia Górnego przez Oksywie Dolne i dalej do pl. Konstytucji ulicami Bosmańską i Nasypową, natomiast linia 28 kreślone również całodziennie do Oksywia Górnego ulicami Nasypową i Bosmańską i dalej do pl. Konstytucji przez Oksywie Dolne. Po pewnym czasie (brak informacji o terminie) mijankę z ul. Bosmańskiej przeniesiono na ul. Dąbka (na wysokość przystanku Płk. Dąbka).

Wzbogacenie oferty przewozowej na Oksywiu polegające na uruchamianiu nowych linii stało się możliwe dzięki sukcesywnemu wprowadzaniu do eksploatacji nowych trolejbusów Škoda 9Tr, począwszy od listopada 1962 r. Pojazdy te, które ostatecznie wyparły Vetry z obsługi komunikacyjnej miasta, wyróżniały się na tle Škód 8Tr nie tylko dłuższym nadwoziem, zapewniającym miejsca dla 92 pasażerów, ale także nowoczesną konstrukcją i atrakcyjnym, bardziej opływowym, przeszklonym nadwoziem. Łącznie w latach 1962-1970 wprowadzono do eksploatacji 72 nowe trolejbusy Škoda 9Tr.

1 lipca 1966 r. wprowadzono zmiany w częstotliwości kursowania trolejbusów na oksywskich liniach trolejbusowych. Na linie 28 i 28 kreślone w godzinach międzyszczytowych skierowano 8 trolejbusów, zwiększając dwukrotnie częstotliwość ich kursów i w związku z tym trolejbusy linii 24 kursowały tylko w dni świąteczne.

Prawdopodobnie 21 lipca 1966 r. przebudowano po raz kolejny układ sieci trakcyjnej na pętli Plac Konstytucji, lokalizując ją w całości wokół ronda i instalując dodatkowy tor postojowy na wysokości dyspozytorni WPK GG. Natomiast 7 sierpnia 1966 r. przekazano do eksploatacji nowy jednotorowy łącznik sieci trakcyjnej między al. Czołgistów – w kierunku wiaduktu kolejowego i ul. Władysława IV – w kierunku węzła Wzgórze Nowotki, umożliwiający trolejbusom jadącym ul. Świętojańską od pl. Kaszubskiego zawracanie na tym węźle. Łącznik ten wykorzystano do wydłużenia z tym samym dniem niedzielnych kursów linii 24 z Oksywia Dolnego do dworca kolejowego Wzgórze Nowotki.

26 lutego 1967 r. nastąpiło przywrócenie całotygodniowego funkcjonowania linii 24 na trasie Oksywie Dolne – Dworzec PKP Wzgórze Nowotki, jednak tylko w okresie szczytów przewozowych z częstotliwością co 8 minut. Uruchomienie powszednich kursów na linii 24 odbyło się kosztem linii 27, która tego samego dnia przestała funkcjonować. Linię 28 od rana do późnego wieczora obsługiwało 8 trolejbusów z częstotliwością co 6 minut, w tym 4 trasą przez Oksywie Górne, z oznaczeniem 28 kreślone oraz 4 trasą przez Oksywie Dolne, z oznaczeniem 28. Ostatnie kursy około godz. 23.00 były wykonywane z mniejszą częstotliwością.

Z czasem linii 28 kreślone nadano numer 27. Nastąpiło to prawdopodobnie 15 lutego 1970 r.

Stopniowe wycofywanie trolejbusów z obsługi komunikacyjnej Oksywia

W 1972 r. nastąpiły znaczące zmiany w gdyńskiej komunikacji trolejbusowej do Oksywia, spowodowane wciąż zmniejszającą się liczbą trolejbusów w inwentarzu WPK GG oraz rozpoczęciem modernizacji ul. Marchlewskiego. Pierwsze korekty nastąpiły po likwidacji linii 24 i uruchomieniu w jej miejsce 4 stycznia 1972 r. nowej linii autobusowej 104 na trasie: Dom Marynarza – Oksywie Dolne, a następnie 2 marca 1972 r. – linii 150 na trasie: Urząd Miejski – Oksywie Dolne – Oksywie Górne Godebskiego.

17 czerwca 1972 r. uruchomiono kolejną nową linię autobusową 152 na trasie Wzgórze Nowotki – Oksywie Górne Dickmana, która miała zastąpić trolejbusy na Oksywiu Górnym. W związku z tym 4 lipca 1972 r. zlikwidowano linię 27, a trasę linii 28 zmodyfikowano, prowadząc ją z pl. Konstytucji jedynie do Oksywia Dolnego, tak jak wcześniej linię 24, bez obsługi Oksywia Górnego. Rozkład jazdy linii 28 zakładał kursowanie trolejbusów w godzinach szczytów przewozowych rano i po południu z częstotliwością co 9 minut, a w dni świąteczne całodziennie co 12 minut. Niestety, brakuje informacji, czy trolejbusy linii 28 kursowały w dni powszednie w godzinach pozaszczytowych. W tym samym czasie zdemontowano jednotorową sieć trakcyjną na ulicach Nasypowej, Bosmańskiej, Dąbka, Arciszewskich i Marchlewskiego do pętli Oksywie Dolne. Prawdopodobnie w tym samym czasie zdemontowano jednotorowy łącznik sieci trakcyjnej między al. Czołgistów – w kierunku wiaduktu kolejowego – i ul. Władysława IV w kierunku węzła Wzgórze Nowotki, z którego od 1966 r. korzystały trolejbusy linii 24.

Postępujące prace przy modernizacji ul. Marchlewskiego spowodowały 25 lutego 1973 r. całkowitą likwidację komunikacji trolejbusowej do Oksywia, W związku z tym zaprzestano użytkowania i zdemontowano sieć trakcyjną na ul. Marchlewskiego od ul. Czechosłowackiej do pętli Oksywie Dolne i na samej pętli, a także na pętli Obłuże Stacja Pomp. Jeszcze obecnie na niektórych odcinkach ulic Arciszewskich, Nasypowej, Śmidowicza i Wiśniewskiego można zaobserwować relikty związane z dawną trasą trolejbusową do Oksywia (betonowe słupy sieci trakcyjnej), ale niszczeją one powoli i ulegają likwidacji.

Podsumowanie

Gdyńska komunikacja trolejbusowa do Oksywia funkcjonowała w latach 1949-1973. W okresie od dnia jej uruchomienia 30 października 1949 r. do momentu likwidacji 25 lutego 1973 r. podlegała różnorodnym zmianom. Infrastruktura w postaci sieci trakcyjnej obejmującej Oksywie Dolne po kilkunastu latach została rozbudowana obejmując obszar Oksywia Górnego, następnie w 1972 r. uległa demontażowi w tej części Oksywia, a rok później – likwidacji na całej trasie do Oksywia. Można wskazać trzy zasadnicze powody likwidacji gdyńskiej komunikacji trolejbusowej do Oksywia: uznanie przez władze centralne komunikacji trolejbusowej za zbyt kosztowną w porównaniu z komunikacją autobusową i w konsekwencji zaprzestanie dalszego importu trolejbusów i części zamiennych do nich z Czechosłowacji, gruntowną przebudowę ul. Marchlewskiego na odcinku od pl. Konstytucji do Oksywia, a także zamiar budowy na części trasy trolejbusowej do Oksywia obecnego Bałtyckiego Terminala Kontenerowego. Ponad 50 lat po zlikwidowaniu komunikacji trolejbusowej do Oksywia, trolejbusy, dzięki napędowi bateryjnemu, znowu kursują w tej dzielnicy, incydentalnie w zastępstwie autobusów i uzupełniająco w stosunku do tych pojazdów.

Opracowanie: Piotr Bielski, Mariusz Józefowicz, Olgierd Wyszomirski